TÜMÜLÜS/HÖYÜKLER
VE ANTİK YERLEŞİM ALANLARI
- Cedit
Mahallesi (Amisos ) II. ve III derece sit alanı
- Kılıçdede
Mahallesindeki Dündartepe (Öksürük Tepe ) I. ve II. derece arkeolojik
sit alanı
- Hasköy’deki
Toptepe Tümülüsleri (Belediye Evleri Mahallesinde Samsun-Çarşamba
Karayolunun üstünde yer alan biri büyük, diğeri küçük iki tepeden
oluşmaktadır.) II. Derece Sit Alanı .
- Atakum
Beldesindeki Baruthane Tümülüsleri (Asfalt yolun üzerinde yer alan iki
tepeden oluşmakta) I. derece sit alanı
- Büyük
Kolpınar Tümülüsü (Veteriner Müdürlüğünün üst tarafında yer
almakta) I. Derece sit alanı
- Samsun’un
batısında Küplüce Köyünde yer alan Dedeüstü tepesi Demir Çağı
Helenistik Roma ve Antik Çağı
- Küplüce
Köyündeki Bağtepe İlk ve Orta Tunç Çağı
- Ahulu
Köyündeki Göktepe İlk ve Orta Tunç Çağı , Demir Çağı
- Çatmaoluk
ile Kulcadağ Köyleri arasında Akalan Kalesi Demir Çağı
- Başalan
Köyündeki Diklimtepe İlk ve Orta Tunç Çağı
- Alanlı
Köyündeki Kümbettepe İlk ve Orta Tunç Çağı, ayrıca Helenistik ve Türk
İslam Devirlerine ait çanak çömlek buluntuları
- Büyükoyumca
Köyündeki Sazak Helenistik çağ yerleşmesi
Ayrıca Küplüce köyündeki Karanlık
Tepe, Büyükoyumca, Çobanlı, Çatalçam köylerinde birer tümülüs tespit
edilmiş olup Anakent Beldesi Demirkent Kooperatifinin bulunduğu sahada ve
Kurupelit İlkokulunun üst tarafında birer tümülüs mevcuttur.
DÜNDARTEPE HÖYÜĞÜ
: Şehrin 3 km. güneydoğusunda, yaklaşık l5 metre yüksekliğinde 220x200
ebadındadır. Kılıç KÖKTEN Başkanlığında Tahsin ÖZGÜÇ ve Nimet ÖZGÜÇ’ten
oluşan heyet tarafından l940 ve l94l yıllarında iki dönem kazılar yapılmıştır.
Höyüğün Öksürüktepe ve Dündartepe diye iki adı vardır. Bu adların
birincisi tepede gömülü olan pir’in öksüren çocuklara tedavi etmesinden,
ikincisi de Dündarlar yatağı olmasından ötürü verilmiştir. Kazılar
neticesinde üç kültür katı tespit edilmiştir. Kalkolitik Çağ, Tunç Çağı
ve Hitit kültürüne ait belgeler ortaya çıkarılmıştır. Bu höyüğün
tarihi en son M.Ö. l500-l200 yıllarına dayandırılmıştır.
ANTİK AMİSOS KENTİ : Antik
kent bugünkü şehrin kuzey batısında Kara Samsun olarak bilinen Cedit
Mahallesinin bulunduğu bölgedir. Amisos erken tarihlerden itibaren daima Orta
Anadolu’nun Karadeniz’e açılan bir kapısı olmuştur. Sahra Sıhhiye
Okulunun bulunduğu saha, kentin akropol (Yüksek Şehir ) bölümüdür. Antik
kaynaklar Pontus Kralı Mithridates VI. zamanında Amisos’un en parlak zamanını
yaşadığını belirtmektedirler. Bu dönemde şehir tapınaklar, saraylar,
evlerle süslenmiş, 
limanı
ve tersanesi olduğu, şehrin etrafında önemli derecede zeytinlikler yer aldığı
bildirilmektedir. Ayrıca Amisos ile Kızılırmak arasındaki Gazelonitid
denilen bölgenin dişi koyunlarının sık ve ipek gibi yünleri
methedilmektedir. Mithridates VI. şehrin yakınına ayrı surlarla Eupatoria
adlı yeni bir mahalle yaptırır. M.Ö. I. yy. içinde Amisos toprakları genişler
ve zenginliği artar. M.S. I. yy.da şehre Yahudiler gelip yerleşir. Nüfusu
gittikçe artar. Roma döneminde şehrin yerleşim sınırları genişlemiş,
Toraman Tepe sırtlarında ve yamaçlarında yer alan Amisos Limanının yanına
inmiş ve aşağı şehir kurularak yayılım alanı genişlemiştir. Ancak bugün
Amisos da bir kaç kalıntı dışında hiç bir şey görülmemektedir. Ele geçen
eserlerden şehrin Arkaik, Klasik, Helenistik, Roma ve Bizans dönemlerinde
iskan gördüğü anlaşılmaktadır. Helenistik döneme ait bol miktarda
bulunan bronz sikkeler üzerinde Amisos adı geçmektedir. Roma döneminde de
sikke basımı devam etmiştir. Bir ticaret ve üretim merkezi olan şehirden
kereste, balık, şarap, zeytinyağı, tuz, fındık yarı kıymetli taşlar, yün-yünlü
kumaş, balmumu, tahıl, miltos (demir oksit) demir gibi mallar kuzey ve kuzeydoğu
Karadeniz kıyıları ve Ege dünyasına gönderilmektedir.
Amisos’da ilk kazı Samsun Müzesi Müdürlüğünce
l99l yılında Baruthane deresi mevkiindeki yamaç tarlalarda yapılmıştır.
İkinci kazı ise Müze Müdürlüğü ve Trakya Üniversitesi Arkeoloji Bölümünün
ortaklaşa yaptığı Sahra Sıhhiye Okulu içinde yer alan mozaik kurtarma kazısıdır.
Ayrıca l995 yılı kasım ayı içinde Ebusuud Caddesi sonunda İlkadım
Belediyesinin yol genişletme çalışmalarında ortaya çıkan mezar odasında
da döneme ait önemli eserler elde edilmiştir.
TOPTEPE TÜMÜLÜSLERİ : l993 Yılı
yaz aylarında Müze Müdürlüğünce bu tümülüste bir ay süreli kurtarma
kazısı yapılmıştır
